Postawa jest motorycznym stereotypem kształtującym się na określonym morfologicznym i funkcjonalnym podłożu. Obok równowagi mięśniowej oraz koordynacji nerwowo-mięśniowej jest wskaźnikiem skuteczności czucia głębokiego. Postawa ciała jest uwarunkowana przez wiele czynników włączając wiek, płeć, rasę, strukturę kości, stawów oraz mięśni, stan emocjonalny, styl życia i podejmowaną aktywność fizyczną. Z biegiem lat postawa ciała ulega nieustannym zmianom.

Największym wyzwaniem jest szybka progresja w rozwoju, kiedy pojawiają się liczne kompensacje mające na celu przystosowanie się do ciągle zmieniających warunków. Kompensacje często stają się przyczyną występowania odchyleń od prawidłowej postawy.

Wadę postawy definiuje się jako wielość błędów postawy, czyli odchyleń od właściwej postawy ciała. Szacuje się, że wady postawy dotyczą od 30 do 60% populacji. Niektóre wady postawy są uważane za fizjologiczne w pewnym wieku. Szpotawość kolan jest znamienna do 3 roku życa. Natomiast od 4 do 6 roku życia charakterystyczna jest koślawość kolan. Hiperlorodoza lędźwiowa występuje do 6 roku życia. Około 7 roku życia zachodzi kształtowanie się prawidłowych krzywizn kręgosłupa. W wieku 5-7 lat i w okresie dojrzewania w związku z szybkim tempem wzrostu występuje zwiększone ryzyko wykształecenia błędów postawy ciała.

W Polsce najczęściej występującymi wadami postawy są skolioza, młodzieńcza kifoza piersiowa i zniekształcenia statyczne w obrębie kończyn dolnych. Skoliozę definiuje się jako trójpłaszczyznowe skrzywienie kręgosłupa. Obejmuje jednocześnie płaszczyzny czołową, strzałkową i poprzeczną. W płaszczyźnie czołowej zachodzi boczne wygięcie kręgosłupa. W płaszczyźnie strzałkowej dochodzi do deformacji kifozy piersiowej i/lub lordozy lędźwiowej. W płaszczyźnie poprzecznej występuje rotacja osiowa kręgosłupa. Podstawą diagnostyki skolioz jest ocena skrzywienia metodą Cobba radiogramu przednio-tylnego wykonanego w pozycji stojącej, w płaszczyźnie czołowej. Dla skoliozy charakterystyczna jest wielkość kąta Cobba przekracająca 10 stopni. Młodzieńcza kifoza piersiowa lub choroba Scheuermanna jest najczęstszym powodem postępującej deformacji struturalnej kifotycznej w obrębie odcinka piersiowego lub piersiowo-lędźwiowego kręgosłupa. Częstość jej występowania wynosi 0.4 – 0.8% w populacji. Progresja choroby jest powolna w większości przypadków i dotyczy przede wszystkim młodzieży w wieku 13-16 lat. Objawami młodzieńczej kifozy piersiowej są ból grzbietu, ograniczona gibkość i deformacje. Kryteria diagnostyczne to kąt kifozy większy niż 40-45 stopni oraz klinowate deformacje trzonów obejmujące przynajmniej 3 sąsiadujące kręgi i zniekształcenia płytek granicznych kręgów ze zmniejszeniem przestrzeni międzykręgowej w obrazie RTG.

Zniekształcenia statyczne w obrębie kończyn dolnych należą do jednej z najczęściej występujących wad postawy. Konsekwencją wad kończyn dolnych mogą być zaburzenia ustawienia miednicy oraz osi kręgosłupa. Najliczniej diagnozowanymi wadami postawy kończyn dolnych są kolana koślawe i kolana szpotawe. Kolana koślawe cechują się występowaniem kąta otwartego na zewnątrz, utworzonego przez osie uda oraz podudzia. Charakterystyczna jest odległość większa niż 5 cm między kostkami przyśrodkowymi lub odchylenie od osi przekraczające 15 stopni, przy złączonych kolanach. Wraz z koślawieniem kolan dochodzi do przyrostu kłykcia wewnętrznego kości udowej, przeprostu w stawach kolanowych oraz rotacji zewnętrznej goleni. Następstwem koślawości kolan jest wydłużenie więzadła pobocznego piszczelowego oraz skrócenie więzadła pobocznego strzałkowego. Kolana szpotawe cechują się obecnością kąta otwartego do wewnątrz, utworzonego przez osie uda i podudzia.

Charakterystyczna jest odległość większa niż 5 cm między kłykciami przyśrodkowymi kości piszczelowych, przy złączonych stopach. Wraz ze szpotawieniem kolan dochodzi do rotacji wewnętrznej goleni. Następstwem jest wydłużenie więzadła pobocznego zewnętrznego oraz skrócenie więzadła pobocznego wewnętrznego.

Wady postawy ciała dzieci i młodzieży stanowią jeden z najważniejszych i najczęściej lekceważonych problemów zdrowotnych społeczeństwa. Część błędów posturalnych jest typowa dla ludzkiego rozwoju, pozostałe zaburzenia są bolesne i mogą wpływać na obniżenie jakości życia. Redukcja efektywności układu naczyniowo-oddechowego, zmniejszenie pojemności życiowej płuc, procesy degeneracyjne kości, ból dolnego odcinka kręgosłupa, a także przemieszczenie narządów wewnętrznych to tylko niektóre z konsekwencji wad postawy, których nie poddano terapii.

Autor

Fizjoterapeuta dziecięcy

Paula Roszak